Και μετά την "αλλαγή" τι;

Ο Μπαράκ Χουσεϊν Ομπάμα, ο γιος ενός μαύρου και μουσουλμάνου μετανάστη από την Κένυα και μιας λευκής Αμερικανίδας, είναι από χθες ο 44ος πρόεδρος στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών. Η νίκη του είναι σίγουρα ιστορική και προκαλεί δέος. Επιβεβαιώνει τον μύθο του "αμερικανικού ονείρου" και ταυτόχρονα, αποδεικνύει την ικανότητα της αμερικανικής κοινωνίας να υπερβαίνει τα ταμπού της, να αφήνει πίσω της τα τραύματα του παρελθόντος και να προχωράει μπροστά. Οι ΗΠΑ υπήρξαν στο πρόσφατο παρελθόν το προπύργιο του ρατσισμού. Σήμερα εκλέγουν έναν μαύρο για πρόεδρο, διδάσκοντας σε ολόκληρη την ανθρωπότητα την πίστη στην αξία του ατόμου, ασχέτως χρώματος, φυλής και καταγωγής. Γιατί είναι απολύτως βέβαιο ότι ο Μπαράκ Ομπάμα μόνο στην Αμερική μπορούσε να εκλεγεί πρόεδρος, σε καμιά άλλη χώρα.

Ο Ομπάμα ήρθε στην εξουσία υποσχόμενος στον αμερικανικό λαό την "αλλαγή": μια δικαιότερη κοινωνία, δικαιότερη κατανομή του παραγόμενου πλούτου, ένα σύστημα υγείας που θα εξασφαλίζει πρόσβαση σε όλους τους πολίτες, μια περισσότερο πράσινη οικονομία, απεμπλοκή από τα πολεμικά μέτωπα της Μέσης Ανατολής, αποκατάσταση του τρωθέντος κύρους των ΗΠΑ στο εξωτερικό, επιστροφή των ΗΠΑ στην πολυμερή διπλωματία. Έτσι, οι προσδοκίες που γεννά η εκλογή του είναι πολλές τόσο εντός των ΗΠΑ όσο και εκτός αυτών, στην Ευρώπη, τη Ρωσία, τη Λατινική Αμερική, την Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Ίσως μάλιστα, οι προσδοκίες αυτές να είναι και υπερβολικές. Τι περιθώρια έχει όμως ο νέος πρόεδρος να ακολουθήσει μια εντελώς διαφορετική πολιτική από αυτήν του προκατόχου του;

Με ένα δημόσιο χρέος να καταγράφει ιστορικά ρεκόρ, με ένα σύστημα υγείας στα πρόθυρα της κατάρρευσης, με την ανεργία να αυξάνεται καθημερινά, μεσούσης μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και έχοντας την υποχρέωση να εξοικονομήσει τα χρήματα που απαιτούνται από το σχέδιο Πόλσον για την αντιμετώπιση της χρηματοπιστωτικής κρίσης, όποια κι αν είναι η οικονομική πολιτική που θα ακολουθήσει, δύσκολα θα αποφέρει χειροπιαστά αποτελέσματα - τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον.

Στην εξωτερική πολιτική το μεγαλύτερο στοίχημα για τις ΗΠΑ είναι στο Ιράκ. Ο Ομπάμα είχε ταχθεί εναντίον της εισβολής στο Ιράκ αλλά, ως πρόεδρος θα κληρονομήσει αυτό το πρόβλημα. Ο ίδιος θα προτιμούσε μια γρήγορη αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων και ταυτόχρονη ενίσχυση του μετώπου του Αφγανιστάν αλλά, πόσο εύκολο είναι αυτό; Το Ιράκ έχει ήδη μεταβληθεί σε εκκολαπτήριο τρομοκρατών και εάν οι ΗΠΑ επιθυμούν να κερδίσουν τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας πρέπει να χτυπήσουν το κακό στην πηγή του, άρα και μέσα στο Ιράκ. Επιπλέον, ο νούμερο ένα εχθρός των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, το Ιράν, έχει αυξήσει την επιρροή του στη χώρα λόγω των προνομιακών σχέσεων που διατηρεί με τη σιϊτική πλειοψηφία στο Νότο. Είναι βέβαιο ότι εάν οι ΗΠΑ αποχωρήσουν θα αφήσουν ελεύθερο το πεδίο στην ιρανική πολιτική να αυξήσει την επιρροή της και να μεταβληθεί σε ισχυρό περιφερειακό παράγοντα.

Δεν αποκλείεται επίσης, το Ιράκ να οδηγηθεί σε έναν εμφύλιο πόλεμο που θα εμπλέξει όλα τα κράτη της περιοχής: το Ιράν στο πλευρό των Σιϊτών, τη Σαουδική Αραβία (ίσως και την Ιορδανία) στο πλευρό των Σουνιτών, την Τουρκία να προσπαθεί να σαμποτάρει το ενδεχόμενο δημιουργίας ανεξάρτητου κουρδικού κράτους και το Ισραήλ σε μια προσπάθεια να λύσει μια και καλή τους λογαριασμούς του με την Τεχεράνη. Αναμφίβολα το σενάριο μοιάζει εφιαλτικό. Γι' αυτό και δεν πρόκειται να υλοποιηθεί. Γι' αυτό οι Αμερικανοί θα παραμείνουν στο Ιράκ για πολλά ακόμη χρόνια. Είτε επιχειρήσουν να εφαρμόσουν το σχέδιο του Γερουσιαστή τότε, και νυν αντιπροέδρου, Μπάϊντεν για τριχοτόμηση του Ιράκ είτε όχι. Σε αυτό το ζήτημα τα περιθώρια για ριζική αλλαγή πολιτικής είναι μάλλον μικρά.

Για το Ιράν, ο Ομπάμα είχε προεκλογικά ταχθεί υπέρ των απευθείας συνομιλιών μεταξύ Ουάσιγκτον και Τεχεράνης. Είναι όμως αυτό αρκετό για να αποφευχθεί η σύγκρουση; Μπορεί να οδηγήσουν οι συνομιλίες σε μια συμβιβαστική λύση; Νομίζω ότι τα δεδομένα δεν αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας. Το Ιράν θεωρεί την ανάπτυξη του πυρηνικού του προγράμματος πρώτη προτεραιότητα για την ασφάλειά του. Αντιστοίχως, τόσο το κατεστημένο του State Department και του Πενταγώνου όσο και το Ισραήλ θεωρούν ότι δεν πρέπει να επιτρέψουν στο Ιράν να αποκτήσει γνώση για τα πυρηνικά μυστικά. Κατά πόσο μπορεί ο Ομπάμα να τα αγνοήσει; Μάλλον δεν μπορεί. Ίσως αρχικά να επιδείξει μια διαλλακτική στάση και προσπαθήσει να βρει λύση σε επίπεδο διπλωματίας. Μακροπρόθεσμα όμως θα αναγκαστεί να σκληρύνει τη στάση του.

Η Ρωσία χαιρέτησε την εκλογή Ομπάμα προσδοκώντας μία πιο στενή και σχέση μεταξύ των δύο χωρών. Είναι όμως άγνωστο κατά πόσο αυτές οι σχέσεις μπορούν να βελτιωθούν θεαματικά. Ο Ομπάμα θα επιμείνει να κατηγορεί τη Μόσχα για τη στάση της στην Αμπχαζία και τη Ν. Οσετία και θα επιδιώξει, όπως και ο προκάτοχός του, την είσοδο της Γεωργίας και της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Επίσης, είναι δεδομένο ότι θα ακολουθήσει την ίδια πολιτική στο θέμα του Κοσσόβου, όπως και θα συνεχίσει να ασκήσει πιέσεις στους Ευρωπαίους για αποσύνδεση της ενεργειακής τους ασφάλειας από τη Ρωσία κι αυτό θα συνεχίσει να προκαλεί τριβές στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών.

Στο μόνο τομέα που αναμένεται να υπάρξει αισθητή αλλαγή είναι αυτός των σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ και Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τελικά, ο Μπαράκ Ομπάμα έχει την τύχη να διαδέχεται έναν από τους πλέον αποτυχημένους προέδρους των ΗΠΑ, ο κόσμος ολόκληρος έχει το προνόμιο να ελπίζει ότι η προεδρία Ομπάμα θα βελτιώσει τα πράγματα και η Ιστορία θα έχει την υποχρέωση να μας διαψεύσει όλους.

Καλή τύχη και καλά μυαλά κύριε Πρόεδρε!